Ochrona sygnalistów – nowe obowiązki dla pracodawców

W dniu 24 czerwca w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa o ochronie sygnalistów, która dostosowuje polskie przepisy do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Tło legislacyjne

Dyrektywa UE 2019/1937
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku, znana jako dyrektywa o ochronie sygnalistów, została przyjęta w celu ustanowienia wspólnych standardów ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa ta ma na celu wzmocnienie ochrony sygnalistów w całej Unii Europejskiej, promowanie transparentności i uczciwości w sektorze publicznym i prywatnym oraz zapobieganie działaniom odwetowym wobec osób, które decydują się zgłosić nieprawidłowości. Przepisy dyrektywy obejmują szeroki zakres naruszeń, w tym w obszarach takich jak bezpieczeństwo produktów, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów i dane osobowe.

Powody wprowadzenia ustawy w Polsce

Wprowadzenie ustawy o ochronie sygnalistów w Polsce jest bezpośrednim rezultatem konieczności dostosowania polskiego prawa do wymogów unijnych określonych w dyrektywie 2019/1937. Unia Europejska wymaga, aby wszystkie państwa członkowskie wprowadziły przepisy chroniące sygnalistów, co ma na celu zapewnienie spójnego poziomu ochrony we wszystkich krajach członkowskich. Polska jako członek UE, zobowiązana jest do implementacji tych przepisów w swoim porządku prawnym.

Ustawa o ochronie sygnalistów

Nowa ustawa o ochronie sygnalistów ma na celu zapewnienie bezpiecznego środowiska dla osób zgłaszających nieprawidłowości.

Ustawa reguluje:

• warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
• środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
• zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
• zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
• zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
• zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba, która zgłasza naruszenia prawa lub nieprawidłowości w miejscu pracy. Sygnaliści są osobami fizycznymi, które zauważają działania niezgodne z prawem i decydują się je ujawnić. Ich rola jest niezwykle ważna, ponieważ pomagają w wykrywaniu i eliminowaniu nieetycznych lub nielegalnych praktyk.

Według zapisów ustawy sygnalistą może zostać:

• pracownik;
• pracownik tymczasowy;
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
• przedsiębiorca;
• prokurent;
• akcjonariusz lub wspólnik;
• członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażysta;
• wolontariusz;
• praktykant;
• funkcjonariusz;
• żołnierz.

Należy jednak pamiętać, że aby dana osoba uzyskała status sygnalisty i przysługiwała jej ochrona, osoba zgłaszająca musi:

• posiadać przekonanie oraz konkretne dowody, że zgłaszane informacje są prawdziwe i świadczą o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizacji;
• zgłosić nieprawidłowości;
• działać w dobrej wierze, czyli dla dobra publicznego, a nie ze złych pobudek.

Jakie naruszenia będzie można zgłaszać?

Sygnalista będzie mógł zgłaszać naruszenia prawa polegające na działaniu lub zaniechaniu niezgodnym z prawem albo mającym na celu obejście prawa. Dotyczy to obszarów takich jak korupcja, zamówienia publiczne, usługi, produkty i rynki finansowe, przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, ochrona prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych, interesy finansowe Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynek wewnętrzny UE, w tym zasady konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowanie osób prawnych, a także konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela.

Ustawa nie będzie obejmować informacji chronionych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z powodu bezpieczeństwa publicznego, tajemnicy zawodowej zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicy narady sędziowskiej oraz postępowania karnego w zakresie tajemnicy przygotowawczej i rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Zgłaszanie nieprawidłowości przez sygnalistów

Aby zgłoszenie nieprawidłowości było skuteczne i objęte ochroną, sygnalista musi przestrzegać określonych procedur.

Sygnalista będzie miał możliwość zgłoszenia naruszenia prawa poprzez:

• Kanały wewnętrzne: Ustanowione przez organizacje prywatne i publiczne.
• Kanały zewnętrzne: Zgłoszenia do odpowiednich organów publicznych lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Ujawnienia publiczne: W określonych sytuacjach, gdy inne metody zgłoszenia nie są skuteczne.

Ochrona sygnalistów

Sygnalista może być narażony na represje po zgłoszeniu nieprawidłowości, dlatego istotne jest zapewnienie mu ochrony. Ustawa ma zabezpieczać przed działaniami odwetowymi, takimi jak utrata pracy, mobbing, brak awansu, nagrody czy premii.

Ustawa przewiduje, że sygnalista, który padł ofiarą działań odwetowych, będzie mógł ubiegać się o zadośćuczynienie lub odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku.

Ważne jest także uwzględnienie praw osoby doznającej szkody w wyniku celowego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego fałszywych informacji przez sygnalistę. Ta osoba ma prawo domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie swoich dóbr osobistych przez sygnalistę, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Obowiązki pracodawców

Nowa ustawa o ochronie sygnalistów nakłada na pracodawców szereg obowiązków mających na celu zapewnienie skutecznej ochrony sygnalistów oraz promowanie kultury transparentności w miejscu pracy.

Jednym z kluczowych obowiązków pracodawców jest wdrożenie odpowiednich procedur wewnętrznych umożliwiających sygnalistom zgłaszanie nieprawidłowości w bezpieczny i skuteczny sposób. Procedury te powinny być jasno określone, łatwo dostępne dla wszystkich pracowników oraz zapewniać mechanizmy ochrony tożsamości sygnalisty. Pracodawca musi zagwarantować, że wszyscy pracownicy są świadomi istnienia tych procedur i wiedzą, jak z nich korzystać.

Wdrożenie efektywnych procedur wewnętrznych obejmuje również określenie odpowiednich kanałów komunikacji, a także możliwość anonimowego zgłaszania nieprawidłowości przez specjalnie przygotowane formularze czy platformy.

Procedura zgłaszania wewnętrznego powinna precyzować, między innymi:

• wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w strukturze organizacyjnej podmiotu prawnego lub zewnętrznego, upoważnioną przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych;
• metody przekazywania takich zgłoszeń;
• oraz bezstronną jednostkę organizacyjną lub osobę w strukturze organizacyjnej podmiotu prawnego, uprawnioną do podejmowania działań w celu zweryfikowania prawdziwości zawartych w zgłoszeniu informacji oraz zapobieżenia naruszeniu prawa, które jest przedmiotem zgłoszenia.

Kogo obejmą nowe obowiązki?

Obowiązek ustanowienia procedury zgłaszania wewnętrznego będzie dotyczył:

• podmiotów prawnych, które zatrudniają lub świadczą pracę zarobkową co najmniej 50 osobom (w tym osoby zatrudnione na podstawie umów prawa cywilnego),
• niezależnie od liczby zatrudnionych osób, podmiotów prowadzących działalność w obszarze:
• usług, produktów i rynków finansowych,
• przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa transportu,
• ochrony środowiska,
• jednostek samorządu terytorialnego.

Kiedy przepisy o ochronie sygnalistów wejdą w życie?

Ustawa będzie obowiązywać po upływie 3 miesięcy od daty ogłoszenia, czyli od 25 września 2024 roku. Jednakże przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od daty ogłoszenia.

Źródła:
Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów

Jeśli mają Państwo pytania dotyczące opisanego tematu lub potrzebują Państwo dodatkowych informacji – zapraszamy do kontaktu:

Zadaj pytanie »

DZIAŁ DS. RELACJI Z KLIENTAMI

ELŻBIETA NARON
Główny Konsultant
ds. relacji z klientami
Grupa getsix

***